موقعيت جغرافيايي - استان مركزي
استان مركزي با ۲۹۵۳۰ كيلومتر مربع مساحت، حدود ۸۲/۱ درصد از مساحت كل كشور را در بر گرفته است. شهرستان‌هاي استان عبارتند از: آشتيان، اراك، تفرش، خمين، دليجان، ساوه، سربند و محلات. شهرستان اراك مركز استان مركزي است. اين استان از شمال به استان‌هاي تهران و قزوين، از غرب به استان همدان، از جنوب به‌استان‌هاي لرستان و اصفهان و از شرق به استان‌هاي قم و تهران و اصفهان محدود است.
اين استان در سال ۱۳۷۵، حدود ۱۲۲۸۸۰۰ نفر جمعيت داشت كه از اين تعداد ۱/۵۷ درصد در نقاط‌شهري و ۹/۴۲ درصد در نقاط روستايي سكونت داشته‌اند.
استان مركزي در قلمرو شرقي تقاطع دو رشته كوه البرز و زاگرس واقع شده است. ناهمواريهاي اين استان را قسمت‌هايي از كوه‌هاي مركزي و پيشكوه‌هاي داخلي زاگرس تشكيل مي‌دهد. پست‌ترين نقطه استان دشت جنوب ساوه با ۱۲۰۰ متر ارتفاع و بلندترين نقطه آن قلّه شهباز با ۲۲۸۸ متر ارتفاع در رشته كوه‌هاي راسوند مي‌باشد.
آب و هوا - استان مركزي
استان مركزي داراي آب و هواي نيمه بياباني، معتدل كوهستاني و سرد كوهستاني است. اين استان تحت‌تأثير جريان فشار زياد آسياي مركزي، برف و سرماي زياد، جريان فشارهاي اقيانوس هند همراه با طوفان‌هاي گرد و خاك، جريان اقيانوس اطلس و درياي مديترانه همراه با رطوبت و باران قرار دارد.
به علت تنوع آب و هوايي، ميزان رطوبت هوا و باران نيز در شهرستان‌هاي استان متفاوت است. ريزش‌هاي جوي در مناطق كوهستاني، اغلب به صورت برف و در مناطق كم ارتفاع بيشتر به صورت باران ظاهر مي‌شود. شمال استان در ناحيه سربند جزو كم باران‌ترين نواحي و ارتفاعات شازند در جنوب غرب، از پر باران‌ترين مناطق استان بشمار مي‌آيند. استان مركزي از ارديبهشت تا شهريور دماي مناسبي براي سفر و جهانگردي دارد.
تاريخ و فرهنگ - استان مركزي
باستناد منابع تاريخي، استان مركزي در هزاره اول قبل از ميلاد جزو ايالات ماد بزرگ بود كه بتمام قسمت مركزي و غربي ايران را در بر مي‌گرفته و از كانون‌هاي قديم استقرارهاي انساني در فلات ايران به شمار مي‌رود.
در زمان سلوكيان اين منطقه، مخصوصاً قسمت شمالي آن (دهستان خورهه) مورد توجه حكام يوناني قرار گرفت. در زمان خسرو پرويز - پادشاه ساساني- ايران به چهار بخش به نام‌هاي باختر (شمال)، خورآبان(مشرق)، نيمروز (جنوب) و خوربران (مغرب) تقسيم مي‌شد. استان مركزي در قلمرو خوربران قرار داشت. درقرون اوليه اسلامي اين منطقه به نام ايالت جبال يا قهستان تغيير نام داد. اين منطقه در قرن دوم هجري قمري‌همراه با همدان، ري و اصفهان به نام عراق عجم معروف شد. در آغاز قرن چهارم هجري قمري، خورهه به عنوان‌يكي از شهرهاي معروف ايالت جبال بود.
در اواخر همين قرن تفرش به عنوان كانون درجه اول شهري و محلات، خورهه و خمين به عنوان كانون‌هاي مبادله درجه دوم مطرح بودند. شهرهاي مذكور در دوره صفوي نيزآباد و فعال بودند. در دوره قاجار هسته مركزي اراك فعلي روي به آباداني نهاد.
در چند دهه اخير با توسعه راه‌آهن و احداث كارخانجات متعدد، به مرور چهره اين منطقه عوض شد و بعد ازتقسيمات جديد كشوري و ايجاد استان تهران و مركزي، اين استان به مركزيت اراك به وجود آمد.
استان مركزي به لحاظ فرهنگي و مذهبي يكي از كانون‌هاي اصلي تربيت و پرورش انديشمندان، شعرا، عرفا،سياستمداران و بزرگان مذهب شيعه است. از مشاهير ادبي و فرهنگي اين سرزمين مي‌توان به فخرالدين عراقي،اديب الممالك فراهاني، ميرزا ابوالقاسم قائم مقام، عباس اقبال آشتياني، ميرزا تقي خان امير كبير، قائم مقام‌فراهاني، پرفسور محمود حسابي، حضرت آيت الله العظمي امام خميني (ره)، حضرت آيت الله العظمي اراكي(ره)، حضرت آيت الله آقا نور الدين حسيني (ره)، ملا احمد نراقي (ره)، ملا مهدي نراقي (ره)، حضرت آيت الله‌حاج آقا محسن عراقي (ره) و بسياري از علماي طراز اول، مورخين، سياستمداران، شعرا، عرفا و انديشمندان‌اشاره كرد.
صنایع دستی
در اکثر شهرستان‌های استان مرکزی صنایع مختلف دستی وجود دارند که عمدتاً خاص عشایر منطقه‌اند. عشایری که در محدوده استان زندگی می‌کنند، بومی منطقه نیستند و اکثر آنها از نواحی دیگر به این منطقه مهاجرت کرده و سکنی گزیده‌اند. مهم‌ترین گروه‌های ایلی استان شامل شاهسون‌ها، ایل کله کویی، ایل میش مس (مست)، ایل خلج، ایل راوه و ایل کرد (کلهر) هستند که به ویژه زنان و دختران انواع صنایع دستی را تولید می‌کنند.مهم‌ترین صنعت دستی استان فرش است که فرش ساروق از شهرتی جهانی برخوردار است. علاوه بر آن گیوه که نوعی پاپوش دستدوز تولید شده از نخهای قالیست از جمله صنایع دستی در خور توجه این استان است که در سنجان و وفس تولید می‌شود.
