مَهاباد (به کردی: مههاباد، mehabad) مرکز شهرستان مهاباد و یکی از شهرهای کردنشین استان آذربایجان غربی در ایران میباشد. این شهر پایتخت جمهوری کردستان در سال ۱۹۴۶ میلادی بودهاست. منطقه مهاباد، صحنه درگیریهای مکرر سیاسی در دوران مدرن بوده، به طوری که پس از جمهوری کردستان این شهر مرکز ناسیونالیسم کرد قرار گرفت و در دوران انقلاب اسلامی ایران به مدت کوتاهی تحت کنترل کردها بودهاست. مهاباد شهری سرسبز و در میان چندین کوه واقع شدهاست.
پیشینه مهاباد:
دیرینگی این شهر دست کم به دوران صفوی بازمیگردد. در متون و اسناد تاریخی نام این شهر نخست سووق بلاق (سوخ بلاق کلمه ترکی به معنی سرد چشمه) بعدها ساوج بلاغ و در دوره قاجاریه ساوج بلاغ مکری قید شدهاست و تا سال ۱۳۱۵ به همین اسم نامیده میشد. اما در آن سال بر اساس اقدام فرهنگستان وقت ایران و بنا بر پیشنهاد روانشاد غلامرضا رشید یاسمی و تصویب فرهنگستان نام این شهر به مهاباد تغیر یافت. شهر مهاباد در کالبد کنونی توسط صارمبگ از ملوک کُرد ساوجبلاغ مکری در اوایل سدهٔ ۱۱ هجری در بخش شمال نزدیک به خم رودخانه مهاباد (محلات باغ سیسه و دباغیان) فعلی بنا گردید.
قدیمیترین منطقه مهاباد «باغ سیسه» نام دارد که یکبار هم بر اثر سیلاب ویران شدهاست و امروزه دارای معماری قدیمی و بافت آن رو به فرسایش است.
سیل و آسیبهای دیگر باعث انتقال خانهها به بخشهای جنوبی و ایجاد محلات تازه پیرامون میدان چهارچراغ (شهرداری فعلی) گردیدهاست.
شهر مهاباد به حالت متروکه درآمده بود تا این که بداق سلطان مکری حکمران مهاباد دوباره به آبادانی آن پرداخت. بازرگانی در این شهر در دورهٔ قاجار گسترش یافت و مبادله کالا با شام و بیروت انجام میشد که بیشتر در سراهای موصلیان، کریمخان و کاشیها در بازار مهاباد و کاروانسرای سیمون، همدانیها، تاجرباشی و کوسه صورت میگرفت.
کوچ به شهر در طول دهه ۵۵-۱۳۴۵ خورشیدی افزایش چشمگیر داشت و تراکم جمعیتی آن را بالا برد. بیشتر این کوچها از دیگر شهرهای کردنشین منطقه بودهاند. پس از گسترش شهر بسیاری از باغهای پیرامون مهاباد مسکونی شدند که امروزه این امر در نام شماری از محلات این شهر که با واژهٔ باغ همراه است دیده میشود.
امروزه تمرکز ادارات، بانکها و سازمانهای دولتی و مغازهها و فروشگاهها بیشتر در امتداد خیابانهای جمهوری اسلامی، سید نظام، طالقانی، بلوار توحید و جام جم است. محلات کارمندی شهر بیشتر در نیمهٔ شمالی و مناطقی که ورود و خروج کالاها (بسیاری از آنها به صورت قاچاق) در آن بیشتر صورت میگیرد در نیمهٔ جنوبی شهر قرار دارد.
نخستین لولهکشی آب در سال ۱۳۴۰ خورشیدی در شهر مهاباد آغاز به کار کرد و تصفیهخانه آب مهاباد نیز در سال ۱۳۵۳ به راه افتاد. پیش از آن در اغلب خانهها و مساجد قنات و چاه شخصی وجود داشت.
امروزه همه معابر شهر آسفالت است و شهرک صنعتی که در کیلومتر ۱۸ جاده مهاباد-میاندوآب قرار دارد و ۹ واحد آن به بهرهبرداری رسیدهاست برای ۱۸۴ نفر ایجاد اشتغال کردهاست
جغرافیای مهاباد:
مهاباد در جنوب استان آذربایجان غربی، در عرض جغرافیایی َ۴۶ و ْ۳۶ شمالی و طول جغرافیایی َ۴۳ و ْ۴۵ شرقی و در دامنه رشته کوههای لند شیخان قرار دارد. ارتفاع این شهر از سطح دریا ۱۳۲۰ متر میباشد.
زبان مهاباد:
زبان گفتاری بیشتر مردم مهاباد، کردی سورانی با لهجهٔ مُکریانی است.
وسعت و جمعیت مهاباد:
از لحاظ وسعت شهرستان مهاباد با ۲۵۹۲ کیلومترمربع، چهارمین شهر بزرگ استان آذربایجان غربی است. بر پایه واپسین سرشماری انجام شده در سال ۸۵، جمعیت شهرستان مهاباد حدود ۲۰۱٫۰۱۰ تن بودهاست. که از این تعداد جمعیت، ۱۳۵٫۷۸۰ تن در شهر و ۶۵۲۶۹ تن در مناطق روستایی زندگی میکنند. همچنین ۱۰۲۴۶۲ تن از جمعیت شهرستان مهاباد را مردان و ۹۸۵۸۷ تن را زنان تشکیل میدهند. این شهرستان ۷% از کل وسعت و جمعیت استان آذربایجان غربی را تشکیل دادهاست.
آب و هوای مهاباد:
شهر مهاباد با قرار گرفتن در شمال باختری ایران دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است. تابستانها خنک و زمستانها بسیار سرد میباشد. بهار قشنگترین فصل دراین منطقهاست. در فصل پاییز هوا بیشتر بادی است.
دریاچهٔ سد مهاباد
مسجد جامع سرخ
مقبره بداق سلطان
آب معدنی گراوان
باغ مکائیل (پارک ملت)
غار سهولان
حمام تاریخی میرزا رسول (که هم اکنون به موزه مردمشناسی تبدیل شده است)
فقرگاه مهاباد
بازارچه مرزی کالاهای وارداتی
مسجد شاه درویش
