مرند یکی از شهرهای استان آذربایجان شرقی و مرکز شهرستان مرند است. این شهر با ۱۱۴٬۱۶۵ نفر جمعیت در سال ۱۳۸۵ خورشیدی، سومین شهر پرجمعیت و بزرگ استان آذربایجان شرقی، پس از شهرهای تبریز و مراغه محسوب میگردد. شهر مرند با مساحتی بیش از ۲۰ کیلومتر مربع، در ۶۵ کیلومتری شمال غرب تبریز، واقع شدهاست.
وجه تسمیه مرند:
بطلیموس، جغرافیادان یونانی که قبل از میلاد میزیسته، از این شهر به نام «ماندگار» نام برده و آن را یکی از آبادترین شهرها در تاریخ میخواند. در روایات باستانی ارامنه آمدهاست که حضرت نوح(ع) در مرند مدفون شده و کلمهٔ مرند از یک فعل لغت ارمنی به معنای تدفین اشتقاق یافتهاست.
ولی ارامنهٔ امروزی را اعتقاد بر این است که نوح(ع) بعد از طوفان در نخجوان فرود آمد و در این شهر نیز مدفون شد و قبر همسرش هم در مرند واقع شدهاست.
مطابق نوشتههای تورات، مادر حضرت نوح(ع) در مسجد بازار مرند مدفون است. برخی نیز بنای شهر مرند را به امر دختر ترسائی به نام «ماریا» میدانند و بنای اولیهٔ مسجد جامع فعلی مرند را نیز، کلیسایی میشمارند که وی بنا کردهاست و نام مرند را هم برگرفته از نام ماریا با اندکی تغییر میدانند. در روایت دیگری وجه تسمیه شهر مرند را تغییر یافته کلمه « مادوند » و « مارند » یعنی محل زندگی مادها ذکر کردهاند
تقسیمات کشوری مرند:
شهرستان مرند از شهرهاي کشکسراي، يامچي، زنوز و مرند تشکيل شده و داراي 2 بخش مي باشد که بخش مرکزي از دهستان هاي بناب، دولت آباد، ميشو شمالي، کشکسراي، زنوزق، هرزندات شرقي و هرزندات غربي و بخش يامچي از دهستان هاي ذوالبين و يکانات تشکيل شده است.
جغرافیای مرند:
شهر مرند در ناحیهٔ شمال غربی استان آذربایجان شرقی و در شمالیترین منطقهٔ ایران واقع شدهاست که از سمت شمال و جلفا، از سمت شرق به ارسباران، از سمت جنوب به تبریز و شبستر و از سمت مغرب به استان آذربایجان غربی محدود شدهاست. این شهر در ۴۵ درجه و ۴۶ دقیقهٔ طول شرقی و ۳۸ درجه و ۲۶ دقیقهٔ عرض شمالی قرار گرفتهاست و حدود ۲۰ کیلومتر مربع وسعت دارد
آب و هوای مرند:
ميزان متوسط بارندگي در مناطق مختلف شهرستان متفاوت بوده و بين 220 ميلي متر در منطقه هرزندات و يكانات و 373 ميلي متر بارندگي در حومه مرند و پيام در سال با پراكنشهاي متوسط در نوسان مي باشد. ميزان بارندگي در سال 1373، 4/380 ميلي متر و در سال 1374 حدود 7/234 ميلي متر بوده است كه 30 درصد آن در فصل بهار، 5/10 درصد در فصل تابستان 37 درصد در فصل پائيز و 5/22 درصد آن در فصل زمستان نازل گرديده است. در چند سال اخير اين شهرستان به جهت عدم بارندگي نزولات آسماني دچار خشكسالي شده و خسارات فراواني را متحمل گشته است. جريانهاي هوائي مختلف بر روي اقليم اين شهرستان تاثيرات متفاوت و متغيري را مي گذراند كه در نگاه اصلي در فصل گرم (از اوايل ارديبهشت تا اوائل مهر) و سرد (از اوائل مهر تا اواخر فروردين) زيانزد مردم محروم و زحمتكش منطقه مي باشد. بطور كلي در اين شهرستان حداقل درجه حرارت مطلق 22-درجه سانتيگراد و حداكثر آن 37 درجه سانتيگراد بوده و تعداد روزهاي يخبندان از 109 روز تجاوز نمي كند. وجود آب و هواي معتدل سرد و همچنين نامناسب بودن بارش سبب گرديده كه پوشش گياهي از آب و هواي مرند تابعيت نمايد. بدين معني كه اگر بارش و ميزان نزولات هوا متناسب باشد پوشش گياهي بهتر رشد كرده و در غير اين صورت وضع پوشش گياهي مطلوب نخواهدبود. پوشش گياهي اين منطقه از نوع استپ بوده و در بهار رويش گياهي به مدت 11 روز تمام مناطق كوهستاني ميشاب و ساير مناطق را مي پوشاند ارتفاع گياهان تا 60 سانتيمتر نيز مي رسند
ناهمواری های مرند:
نظر به اينكه شهرستان مرند در منطقه كوهستاني قرارگرفته و بيش از دوسوم مساحت آن اراضي ناهموار تشكيل مي دهد. بنابراين ارتفاع اراضي جلگه اي از سطح دريا بين 900 تا 1500 متر متغير بوده كه ارتفاع پستترين نقطه در دشت يكانات از سطح دريا 900 متر و در مرتفع ترين نقطه يعني قله ميشاب (ميشو) بالغ بر 3125 متر مي گردد. از ديگر ارتفاعات مهم اين منطقه مي توان به كوه سنگبران (سمبوران) 1727 متر، كوه علي علمدار 3155 متر، كوه گچي قلعه سي 1649، بوغداداغ 2385 متر و ديوان داغ 2344 متر اشاره كرد
منابع آبی مرند:
وجود آب هاي سطح الارضي، رودها، چشمه ها و قنوات، آب هاي تحت الارضي به كشاورزي جايگاه خاصي بخشيده ولي با اين ويژگي هنوز دشت هاي مرند، هرزندات با مشكل كم آبي مواجه هستند عمده مصرف آب در شهرستان مرند در بخش كشاورزي متمركز گرديده است كه حدود 90 درصد اين مصرف از آب هاي زيرزميني با حدود 750 حلقه چاه عميق و نيمه عميق تامين مي گردد. حجم آب مصرفي شهرستان در قسمت آب هاي زيرزميني حدود 250 ميليون مترمكعب تخمين زده مي شود رودخانه هاي مهم شهرستان عبارتند از: زيلبرچاي، زنوزچاي، قره چاي ( كشكسراي) شيخ چاي
مردم مرند:
اهالی شهر مرند، همانند ساکنان سایر نواحی استان آذربایجان شرقی، به زبان ترکی آذربایجانی و با لهجهٔ محلی خود سخن میگویند. شهر مرند نسبت به شهرهای دیگر استان، بیشتر جاذبه ی تجارتی دارد و مردم بیشتر به مشاغل تجارت خُرد روی آورده اند. بهطوریکه مراکز خرید و بازارهای فراوان و پر رونقی در این شهر احداث شده است. جمعیت شهر مرند در سال ۱۳۸۵ خورشیدی، بالغ بر ۱۱۴٬۱۶۵ نفر بودهاست که از این میان ۵۷٬۱۵۱ نفر مرد و ۵۷٬۰۱۴ نفر زن بودهاند که در قالب ۲۹٬۷۵۵ خانوار، ساکن این شهر بودهاند.
صنایع دستی مرند:
قالی بافی:
شهر مرند همانند سایر شهرهای منطقهٔ آذربایجان، یکی از کانونهای مهم قالیبافی در سطح کشور محسوب میشود. در شهر مرند و نیز در تمام شهرها و روستاهای حومهٔ آن، کارگاههای بزرگ و کوچک بافت قالی و قالیچه، گلیم و خورجین دایر است. این صنعت به استناد منابع تاریخی، قرنهاست که در این منطقه رواج داشته و همواره یکی از منابع عمدهٔ درآمد مردم محسوب میشدهاست. قالیها و قالیچههای نفیس بافت مرند و روستاهای حومهاش، نه تنها در بازارهای فرش داخل کشور، بلکه در خارج از کشور نیز شهرت بسیار دارد و از نظر صادرات نیز اهمیت بسزایی دارد. صنعت قالیبافی در شهر مرند به صورت کارگاهی و در روستاها به صورت تکبافی، یکی از مشاغل فراگیر مردم به شمار میرود و محصولات آنها در طرحها و نقشهای متنوع و بافتهای گوناگون به بازارهای داخلی و خارجی عرضه میشود
سبد بافی:
از دیگر صنایع دستی شهر مرند، بافت انواع سبدها برای حمل نان و میوه از ساقهٔ گندم است که به نوبهٔ خود از شهرت زیادی برخوردار است
فانوسکا بافی:.
روستای هوجقان، یکی از مناطقی است که سالهای سال، مردم آنجا در بافتن فتیلههای چراغ، مهارت کامل داشته و تولیدات خود را به سراسر کشور عرضه میکردند. با گسترش نیروی برق و روشنایی الکتریسیته و رکورد فروش فتیله، مردم صنعتگر این روستا به بافتن «فانوسقه» یا کمربندهای نظامی و نوار کفش پرداختند و در حال حاضر، یکی از مراکز مهم تولید این محصول میباشد.
سفالگری و سرامیک سازی:
محصولات سرامیک، در چند کارگاه شهر زنوز تولید میشود. استادکاران سرامیک زنوز، از نوعی خاک مرغوب (کائولن یا خاک چینی) استفاده میکنند و به نقاط دیگر جهت فروش، صادر مینمایند. علاوه بر کارگاههای سرامیکسازی، کارگاههای سفالگری نیز در بعضی از مناطق شهر مرند و روستاهای اطراف وجود دارند.
اماکن تاریخی و باستانی مرند:
از اماکن تاریخی وباستانی این شهر میتوان به قلعه مانداگارانا، مسجد جامع مرند، تپه باستانی سیوان و بازار کوزهفروشان اشاره کرد. در تپه سیوان یک تهستون هخامنشی و سفالینههای پارتی یافته شدهاست
مسجد جامع مرند:
مسجد جامع مرند در مزكز شهر مرند واقع شده است طبق كتيبه محراب مسجد اين بنا در سال 731 هجري در زمان سلطنت ابوسعيد بهادرخان از محل خيرات مردم مرند و جزيه اي كه در آن زمان از غير مسلمان مي گرفتند به توليت حسين بن محمود ابن تاج خواجه ساخته شده است. امروزه كف مسجد به اندازه سه پله (80 سانتي متر) از سطح كوچه مجاور پايين تر مي باشد و دالاني به طول 12 متر با سه طاق گنبدي، ورودي را به شباستانها مربوط مي سازد در سمت چپ اين دالان، شبستان جنوبي با گنبدي كم خيز واقع شده كه بر فراز آن كتيبه اي از سنگ با عبارت ذيل به چشم مي خورد: «امر بتجديد هذا المعماره العبد الفقير خواجه حسين بن سيف الدين محمود بن تاج خواجه في اواخر شوال سنه اربعين و اربعمائه» محراب به عرض 75/2 و ارتفاع 6 متر در قسمت جنوبي مسجد واقع شده و مزين به آيات قرآني به خط كوفي و گچبري هاي زيبا بديع مي باشد. كتيبه تاريخ محراب در قسمت قوس بزرگ بالاي آن به شرح ذيل ديده مي شود: « جدد من فواضل الانعام السلطان الاعظم مالك رقاب الامم ابوسعيد بهادرخانه خلدالله ملكه في احدي و ثلثين و سبعمائه هجريه» در فاصله دو ستون تزئيني و گچبري كنار محراب نام سازنده محراب به خط رقاع نوشته شده است: «عمل عبدالفقير نظام بند گير تبريزي» در داخل هلال در پايين دو كتيبه مزبور كتيبة گچبري ديگري به خط رقاع بدين مضمون به چشم مي خورد: «وقف من مال خيرته مدينه مرند علي مصالح هذا المسجد الجامع و شرط التوليه العبد الضعيف حسين بن محمود بن تاج خواجه
کاروانسرای مرند:
اين كاروانسرا كه به جهت واقع شدن در نزديكي مرند به اين نام موسوم گشته است. قطعاً در اصل نام ديگري داشته است كاروانسراي مذكور در 23 كيلومتري مرند و در سر راه جلفا و در دشت الكي واقع شده است تاريخ بناي اين كاروانسرا (به سال 731 هجري قمري و عهد ابوسعيد بهادرخان) نسبت داده شده است فعلاً جز تلي خاك آثاري از آن باقي نمانده است اين كاروانسرا (يكي از باشكوهترين بناهاي زمان خود بوده و شايد هم قلعه يا مقر حكومتي شخص با نفوذي بوده است گروهي به جهت نزديكي نام محل به نام هلاكوه ايلخان مغول ساختمان اين بنا را به هلاكو نسبت مي دهند چرا كه الكي گاهاً هلاكو خوانده مي شود. تا چندين سال پيش سردر كاروانسرا كه طاق روي آن خراب شده بود نمايان بود كه ارتفاع آن به 9 متر مي رسيد. صفحة خارجي آن از نيم ستون زاويه كتيبه اي به عرض 25 سانتي متر شروع مي شده كه به حروف كوفي نوشته شده بود اين حروف از سفال بدون لعاب در زمينة كاشي آبي روشن نوشته شده بود
مسجد بازار:
مسجد بازار كه در مدخل شهر واقع شده حدود 300 متر مربع مساحت دارد بر روي چهار ستون سنگي استوانه اي قرار گرفته است بنا به اظهار مهمترين محلي در روزگاران قديم ديري بوده كه بعداً به علت انتساب به مادر حضرت نوح تبديل به يك مسجد گرديده است در شهر مرند همچنين چند بناي باستاني وجود دارد كه به اندازة كافي مورد مطالعه قرار نگرفته اند. در حاليكه اگر چنين مي شد احتمالاً گوشة تاريكي از تاريخ فرهنگ گذشته اين شهر روشن مي شد از جمله اين بناها دو امامزاده به نامهاي امامزاده احمد در قسمت غربي شهر و در كوه امامزاده ابراهيم واقع در كوي يالدور مرند و نيز تاع و مقابر مربوط به اصحاب علم و عرفان بنامهاي پير اسمعيل در محلة يالدور، پيراسحق در محلة گلعذاريها و پير خموش در كوچة صمصامي مي باشد.
از مناطق تفریحی مرند نیز میتوان به گردنه پیام، روستاهای ملایوسف و کندلج در ۵ کیلومتری شمال مرند و چشمهٔ باش کهریز و قنات بزرگ و بسیار معروف بَی گوزی (=چشمه داماد) در شمال روستای دیزج علیا که از دل کوه میشو بیرون میآید اشاره کرد.
اقتصاد مرند:
اقتصاد مرند بيشتر بر پايه کشاورزي استوار است . تمام منطقه مرند بنا به شرايط طبيعي - دامداري- کشاورزي و باغداري مناسب مي باشد محصولات مهم مرند غلات ( گندم و جو) که بالاترين توليد را در ميان شهرهاي آذربايجان شرقي دارد حبوبات-سبزيجات وسيفي جات است که بسيارمعروف مي باشد باغداري بسيار رايج و از محصولات مهم آن مي توان زردآلو و انگور را نام برد که علاوه بر مصارف داخلي مقداري به عنوان خشکبار صادر مي شود. وسيب زنوز که طعم بخصوصي داشته که شهرت جهاني دارد.اما در سالهاي اخير بعلت کاهش آب سفره هاي زيرزميني کشاورزان زیان بسیاری دیده اند و روند مهاجرت به سوی شهرهای بزرگ را پیش گرفته اند. کشت زعفران که در اقتصاد کشاورزي به ( گياه طلائي ) مشهور است ، اخيرا به صورت گسترده در دهستان بناب واقع در شرق مرند ترويج گرديده است و از مرغوبيت بي نظير و معروفيت خاصي برخوردار شده است و از حيث کيفيت بازرگانان آن را با محصولات استان خراسان مقایسه مي کنند. دراين راستا تحول درکشت سنتي به کشت پسته نيز در بخش يامچي واقع در قسمت غرب مرند همت گماشته اند که اميد مي رود موجب تحول چشم گيري در اقتصاد کشاورزي گردد.
صنعت مرند:
این شهر همواره با مشکل بیکاری دست و پنجه نرم نموده است و هنوزهم در این زمینه شایان توجه مسئولان دولتی و کشوری و استانی می باشد. با راه اندازي واحدهاي کائولن شوئي و صنايع جنبي آن و صنايع پارس پروفيل - کنسانتره - صنايع کاشي وسراميک ومشارکت مردم در راه اندازي و سرمايه گذاري هاي صنعتي جديد اميد مي رود گام مهمي در رفع بيکاري و اشتغال زايي جديد تحولي عظيم در زندگي مردم بهبود نسبي به وجود آيد از صنايع مهم ديگر آن که بيشتر بخش روستايي به آن اشتغال دارند صنايع قاليبافي مي باشد که شديدا اقتصاد روستايي را تحت تاثير قرار داده است. و از ديگر صنايع آن مي توان به صنايع فتيله بافي و گليم بافي و توليد آجر و مصالح ساختماني اشاره نمود. در سالهای اخیر با توجه به پیشرفتهایی که شهر مرند داشتهاست، کارخانجات مختلفی در اطراف این شهر احداث شدهاند که از این میان، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
شرکت بزرگ تکدانه با تولیدات تبدیلی کشاورزی و شهرت جهانی
کارخانه فراوری خاکچینی
کاشی تبریزکف
پارس پروفیل
شرکت بزرگ آناکنسرو تولید کننده محصولات غذایی با برند سانیا
شرکت پویان صنعت
ترشی کام مرند
پیام شیمی
ثمین شیر
سرامیک سازی
شرکت سامرند
کارخانه آذریت تولید کننده محصولات بتنی
انستیتو تحقیقات واکسن و سرم سازی شمالغرب کشور
کارخانه آذرچین
پلاستوفوم فخر مرند
