سنندج
سنندج مركز اين شهرستان و استان كردستان است كه در فاصله 520 كيلومتري جنوبي غربي تهران در مسير آسفالته مياندوآب ـ كرمانشاه و زنجان ـ كرمانشاه قرار دارد . به دليل كوهستاني بودن منطقه كردستان، شهر سنندج كه داراي دشت، قشلاق و رودخانه است، همشه عامل جذب عشاير كوچ‌روي كرد بوده است.
اين شهرستان داراي شهر ديگري به نام « شوشيه » است و جمعيت آن طبق برآورد سال 1379 ،388138نفر بوده است. وجه تسميه شهر سنندج ( سنه يا سنه دژ ) كه از شهرهاي كهن و مقدس است به آيين مهر و زردشت در اين بخش ايران باز مي‌گردد . ارتباط اين شهر و نواحي مجاور آن با اساطير پهلواني آريايي از اهميت و قدمت اين شهر حكايت مي‌كند . اين شهر در قديم روي تپه بزرگي در كنار رودخانه قشلاق به نام « پيالكه توش نوذر » قرار داشته . قلعه حسن‌آباد كه دژي ساساني بود، نزديك اين شهر واقع بود و هماره به عنوان پادگاني براي حمايت از اين شعر عمل مي‌كرد.
شعر كهن « سنه‌دژ » احتمالاً در اثر زلزله و هجوم مغول ويران شد و تا زمان صفوي به صورت دهكده‌اي به حيات خود ادامه داد . مركز حكومتي اين شهر پس از ويراني، به قلعه حسن‌آباد منتقل شد . شهر جديد سنندج در دوره صفوي و در روزگار شاه‌صفي در سال 1046 ه . ق توسط « سليمان‌خان اردلان » پايه گذاري شد.
سليمان خان مركز حكومت را از قلعه‌هاي حسن آباد و پلنگان به شهر سنه منتقل و اقدام به آباد ساختن آن نمود . وي قلعه حكومتي را با استحكام تمام در بالاي تپه‌اي بنا نهاد و عمارات، حمام، مسجد و بازار را در خارج و اطراف قلعه ساخت . او با احداث يك رشته قنات در دشت « سرنووي » در فاصله هزار قديمي شهر كه در سال 1309 ه . ق در اثر توسعه شهر داخل محدوده شهر شده بود آب را به داخل شهر و ميان قلعه هدايت كرد.
گسترش شهر مربوط به زمان « امان‌الله خان اردلان » است . او قلعه حكومتي را توسعه دادو چندين تالار و عمارت در آنجا ساخت و در حدود سال های 1220 ه.ق با احداث عمارت ها، بازار ها، کاروانسرا ها و مساجد از جمله مسجد معروف به دالاحسان در میان شهر به توسعه شهر پرداخت و تا سال 1222 ه.ق باغ و عمارت خسروآباد را توسعه بخشید.
گفتني است سنندج به لحاظ موقعيت جغرافييايي و عاليت‌هاي شهرسازي عصر صفوي و قاجار، از بافت شهري سنتي با ارزشي برخوردار است كه بناهاي مسكوني و عام‌المنفعه متعددي مانند حمام، مساجد، بازار و تكيه در آن باقي مانده است.
مراكز ديدني :
بافت قديمي شهر سنندج، مسجد دارالاحسان، مسجد دارالامان ( مسجد والي ) ، بازار قديمي و بازار سرتپوله، مسجد رشيد قلعه بيگي، مسجد ميرزا فرج‌الله، قرآن نگل در مسجد روستاي نگل، مسجد وزير، مسجد خورشيد لقاخانم، مسجد وكيل، مسجد و تكيه عبدالله بيگ، مسجد ملااحمد قيامتي، مسجد آويهنگ، كليساي سنندج، امامزاده پير عمر، امامزاده هاجر خاتون امامزاده طاقه گوره، مقبره شرف‌الملك، بقعه شيخ‌نجم‌الدين، پل قشلاق، حمام پاشاخان، حمام خان، حمام دوخزينه، حمام شيشه، حمام صلاحي، حمام عبدالخالق، حمام وكيل الملك، عمارت آصف ديوان، عمارت و باغ آيت‌الله مردوخ، عمارت امجدالاشراف، عمارت سرهنگ آزموده اردلان، مجموعه عمارت شيخ محمدباقر غياثي، خانه گله‌داري، خانه مجتهدي، عمارت مشير ديوان، خانه معمارباشي، عمارت ملالطف‌الله شيخ‌الاسلام، عمارت ملك‌التجار، عمارت وكيل الملك، عمارت خسروآباد، ساختمان شهرداري، باغ اميريه، باغ امانيه، آبيدر، موزه سنندج و موزه تاريخ طبيعي.
