سَلْماس یکی از شهرهای استان آذربایجان غربی و مرکز شهرستانی به همین نام است. این شهر در 80 کیلومتری شمال ارومیه در مسیر راه ارتباطی ارومیه-تبریز واقع شده است. از لحاظ موقعیت جغرافیایی،سلماس از شمال به خوی ، از جنوب به ارومیه، از شرق به دریاچه ارومیه و از غرب به مرز ایران و ترکیه منتهی می شود. ترکی آذری زبان رایج در سلماس می باشند. آب و هوای این شهرستان در قسمت های مرزی و کوهستانی سرد و در سایر نقاط معتدل و خشک است. جمعیّت آن طبق سرشماری سال 85 در حدود 80 هزار نفر می باشد.
در سال 1309 خورشیدی، زمین لرزه ای، این شهر را با خاک یکسان کرد و شهر جدید سلماس با توجه به اصول شهرسازی مدرن و با طرح شطرنجی در چندکیلومتری شمال ویرانه های دیلمان ساخته شده است از جمله مهم ترین جاذه های گردشگری سلماس میتوان به آبشار خور خورا، کلیساهای هفتوان، قلعه چهریق، قلعه قارنی یاریق، درّه زولاچای، تالاب چیچک، درّه تمر، آب گرم ایسی سوو سنگ نگاره خان تختی را نام برد. سلماس علاوه بر پیشینه تاریخی چندین هزارساله خود یکی از شهرهای آذربایجان در تاریخ تحولات سیاسی ایران بوده است بخصوص در زمان مشروطه شهیدانی همچون «حیدرعمو اوغلی» اولّین مهندس برق ایران و بانی چراغانی بارگاه امام رضا (ع) و « سعیدسلماسی» را در خود پرورده و تقدیم جنبش مشروطیت نموده است.
پیشینه تاریخی:
از دیدگاه تاریخی، دیرینگی این شهر به دوران اورارتویی (هزاره پیش از میلاد) باز میگردد. سلماس پایتخت دوم حکومت اورارتوییان بود که نام باستانی آن اولهو (=اولخو) بود. سلماس در طول تاریخ جزو تومان خوی محسوب میشد و از شهرهای تحت حکومت خاندان ایل دنبلی بوده است. مرحوم میرزا حسن ریاضی دراین مورد می نویسد «تومان خوی چهار شهر است خوی، سلماس، ارومیه واشنویه » همچنین در بخش بیان خدمات امیر احمدخان دنبلی حاکم مقتدرآذربایجان در باره سلماس جنین بیان می کند «وی (امیر احمدخان) دور قصبه دیلمقان را حصارکشیده، شش دروازه برای آن ساخت دکانها، حمامها، مساجد وبناهای متعددی ساخته آن قصبه را کاملا آباد کرد و دیلمقان را مرکز سلماس قرار داد» حکومت سلماس تا زمان جنگ جعفرقلی خان دنبلی و عباس میرزا نایب السلطنه که در این شهر بوقوع پیوست و منجر به شکست جعفرقلی خان گردید بعهده خانهای دنبلی بود
در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۰۹ خورشیدی زمینلرزهای به مقیاس ۵.۵ ریشتر این شهر را که دیلمقان نامیده میشد ویران میکند. شهر جدید سلماس در کنار ویرانههای دیلمقان، با اصول شهرسازی مدرن، و با ایمنی بالایی (نقشه خیابان کشی شطرنجی) دوباره بنا میشود و نام شاهپور(به طور مخفف شاپور گفته میشد) به خود میگیرد. پس از انقلاب نام این شهر به سلماس برگشت پیدا میکند.
نام سلماس به معنی سرزمین سرمای زیاد است چه بیزانسی ها نام این شهر را به دو صورت سیمباسه (زیم بس) و زومبیس (زیم بیش)آورده اند که هر دو به لغت مادی (اوستایی) به معنی جایگاه سرمای فراوان می باشند. از همین ریشه است خود نام شهر سلماس (سارم+ اس یا بس) که به معنی جایگاه سرما فراوان است و جغرافی نویسان قدیم سلماس را شهر سردسیری به شمار آورده است. چه در زبان پهلوی آذربایجان که تطور یافتهً زبان مادی بوده، حرف ر به ل قابل تبدیل بوده است. نام قصباتی هم که در آذربایجان صومه نامیده میشوند از همان ریشه زیمه اوستایی یعنی سرما می باشند. از سوی دیگر می توان هیئت قدیمی دیگر سلماس یا بخشی از آن را یعنی دیلمقان را در زبان آذری به معنی مرکز شهر(دل مکان)گرفت.
این شهر در دوران مشروطه یکی از مراکز اصلی فعالیت مشروطه خواهان بودهاست. سلماس یکی از معدود شهرهای آذربایجان بود که همه ساکنان آن مشروطیت را قبول داشته و شهیدانی همچون حیدرخان عمواوغلی و سعید سلماسی از پیشتازان جنبش مشروطه ایران بودهاند
جاذبه های گردشگری سلماس:
مهمترین جاذبههای گردشگری شهرستان سلماس؛
ساحل تفریحی و گردشی دریاچه ارومیه
قلعه کوراوغلو هدر
امامزاده کهنه شهر
امامزاده برگشاد
آبشار خورخورا
آبشار تمر
کلیساهای هفتوان
خسروا
قلعه چهریق
قلعه قارنییاریق واقع درروستای آجواج
معروف (به بری)کردی
دره زولا چای
تالاب چیچک
تالاب آق زیارت
دره تمر
آب گرم ایسیسو
سنگ نگاره خانتختی
تپه اهرنجان که قدمت نه هزار ساله دارد
تپه مغانجوق
حمام شیخ
