شهرستان سراب به مرکزیت شهر سراب در استان آذربایجان شرقی ایران قرار دارد.
تاریخ سراب:
شهرستان سراب تا سال۱۳۲۴از بخشهای تابعه تبریز بوده اما در این سال به شهرستان درجه ۳ و۷دهستان و۱۸۰آبادی تبدیل شدو بعدها دهستان بزقوش (شهرستان میانه)از آن جدا شدهاست. سراب نامش در کتاب حدودالعام (سال۳۷۲هجری قمری)جغرافیدانان عرب به نامهای سرآو، سراره از این شهر یاد شدهاست. به دلیل این که بر سر راه ابریشم قرار داشت از قدیمالایام مورد توجه بوده است. مردم سراب در سال ۲۲ هجری بر ضد اعراب به مبارزه برخاسته و بعد از از فتح اعراب به دین اسلام گرویدند. به قول ابن ندیم بابک خرم دین دوران نوجوانی خودرادرسراب گذرانیده اما این گفته سندیت چندانی ندارد. ناصرخسرووقبادیانی نیز در سفرنامهی خوداز سراب یاد کرده و عرض و طول آن را که با قدم سنجیده، قید کرده است.
سراب در حملهی مغول به سال ۶۱۷ هجری آسیب فراوان دید. قتل وغارت مغولان این شهررا ویران کردو جنگ شاه عباس و خلیل پاشادر صحرای سراب رخ دادهاست. در سال۱۰۳۴هجری قمری بیماری وبا جان گروه کثیری از مردم سراب را گرفت. در سال ۱۲۰۵هجری قمری به دستورآقامحمدخان قاجار سراب را ویران کردند. در سال ۱۲۴۲ هجری قمری نیز فتحعلی شاه مدتی برای تدارک جنگ با روس درسراب به سر برد.
بنا به اقوالی صادق خان شقاقی از روستای اشوشان (اسبفروشان؟) که در قلعهی بیجند شهرستان سراب مستقر بود پس از مرگ آقا محمد خان از برای فتح ایران برآمد تا قزوین را فتح کرد ولی در قزوین از فتحعلی شاه قاجار شکست خورد. صادقخان بیگلربیگی سراب و (همزمان با نادرشاه افشار، و فتحعلی خان قاجار پدربزرگ فتحعلی شاه قاجار) از سرداران سلطان حسین خان صفوی بود
موقعیت جغرافیایی سراب:
شهرستان سراب با مساحت ۳۵۶۰کیلومترمربع درجنوب شرقی استان آذربایجان شرقی واقع گردیدهاست.این شهرستان ازشمال به شهرستانهای مشکین شهروهریس - ازشرق به استان اردبیل - ازجنوب به شهرستان میانه و ازغرب به شهرستان بستان آباد محدوداست. ارتفاع این شهرستان از سطح دریا ۱۶۵۰متر میباشد.مساحت شهرستان سراب ۶/۷درصدکل مساحت استان راتشکیل میدهدکه ازاین لحاظ دررده ششم قرار دارد. براساس آخرین تقسیمات کشوری دارای دوبخش (مرکزی ومهربان) ۹ دهستان و۴ نقطه شهری به نامهای سراب- مهربان- شربیان ودوزدوزان میباشد.تعدادآبادیهای دارای سکنه شهرستان ۱۲۸می باشد.
آب و هوای سراب:
شهرستان سراب به واسطهی قرار گرفتن مابین دو رشته کوه بزقوش در جنوب و ارتفاعات سبلان در شمال دارای آب و هوایی سرد و کوهستانی است که در تابستان معتدل و در زمستانها دارای آب و هوای سرد است. سراب یکی از نقاط سردسیر کشور به شمار میرود. تعداد روزهای یخبندان در سراب به طور متوسط۱۵۰ تا ۱۴۸ روز در سال است. مقدار بارندهگی سالانه از ۲۵۰ میلیمتر در نقاط پست تا ۴۸۰ میلیمتر در ارتفاعات متغیر است. محدودهی شهرستان سراب به جز در قسمتی کوچک از منتهیالیه شرق خود که آبخیز اصلی رودخانهی آجیچای است، نزولات جوی جاری شده در سطح این شهرستان از طریق ۱۰ شاخهی اصلی به سمت آجیچای سرازیر و توسط آن از منطقه خارج میشود.مهمترین رودخانههای جاری در منطقه عبارتنداز سوین، آغمیون، پسلر، و تاجیار که از دامنههای سبلان سرچشمه میگیرند واز شمال به جنوب جریان مییابند و رودخانه وانقچای از کوههای بزقوش سرچشمه گرفته و در جنوب سراب با پیوستن به سایر رودخانهها، آجیچای را تشکیل میدهد و در منطقهی مهربان، رودخانهی ارزنق به آنها ملحق میشود. رویهمرفته شهرستان سراب یکی از مناطق نسبتاً پرآب استان آذربایجان شرقی به شمار میرود و علاوه بر آبهای سطحالارضی تعداد ۱۳۵ حلقه چشمه و قنات نیز در منطقه وجود دارد. باید متذکر شد به دلیل خشکسالی سالهای اخیر، تعدادی از این چشمهها و قناتها خشک شدهاند. بالغ بر ۱۸۰۰ حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق نیز در سطح شهرستان وجود دارد که در فصل برداشت آب (فصل زراعی) جمعا ۱۶۸ میلیون مترمکعب آب از منابع زیرزمینی دراین شهرستان برای مصرف در امر کشاورزی برداشت میشود. به لحاظ وقوع خشکسالی در برخی نقاط، ارتفاع آبهای زیرزمینی حتی تا۲۰ متر کاهش یافته است.
این شهرستان با زمین هموار و حاصلخیز از نظر کشاورزی مستعد است. کشت محصولات کشاورزی زیر از عمومیت بیشتری برخوردار است. گندم، سیب زمینی، سبزیجات، حبوبات و باغهای سیب، گلابی، گردو و زردآلو از شهرت خاصی برخوردار است.
جمعیت سراب:
جمعیت شهرستان سراب بر اساس آمارگیری نفوس و مسکن سال ۷۵ بالغ بر ۱۴۸۸۳۱ نفر است که تعداد ۵۵۰۲۵ نفر یعنی ۳۷٪ در نقاط شهری و ۹۲۷۰۷ یعنی ۶۳٪ در نقاط روستایی ساکن بودهانداما بر اساس توزیع کالابرگ مرحلهی یازدهم تعداد جمعیت شهرستان ۱۴۷۷۱۳ نفر بوده است. بر اساس آمار سال 85 جمعیت سراب برابر 132094 نفر بوده است
زبان سراب:
مردم این شهرستان به ترکی آذربایجانی سخن میگویند.
