حرم امام رضا (ع)

محل استقرار

حرم امام رضا در شهر مشهد و در تقاطع خیابان های نواب صفوی، طبرسی، امام رضا و شیرازی قرار دارد.

پیشینه

شواهد موجود در این حرم حکایت از قدمت این بنا به دوره سامانیان تا قاجار دارد. با شهادت امام رضا در سال 203 ه.ق. پیکر ایشان در کنار قبر هارون الرشید که به بقعه هارونی مشهور بود به خاک سپردند. این عمارت در میان خانه باغ بزرگ و باصفایی قرار داشت که محل حکومت مالک آن حمید بی قحطبه طایی والی توس بود.

سبک معماری

سامانیان: با توجه به شواهد و قراین تاریخی بوبکر شهمرد ، از پیشکاران نوح بی منصور سامانی شهادتگاه امام رضا را آباد کرد. طبق گفته های ابن بابویه، محمدبی عبدالرزاق طوسی و امیر محمدیه از امرای دوران سامانی در زمان خود ارادت و توجه خاصی به مرقد مطهر داشتند و باعث ایجاد تزئیناتی در حرم شدند.

غزنویان: یمین الدوله، سلطان محمود غزنوی، عمارت مشهد توس را که مرقد امام رضا و هارون الرشید بود،پس از تخریبی که پدرش سبکتکین غزنوی در قبه به وجود آورد در آن بنای زیبایی را از نو ساخت. همچنین ابوالحسن عراقی که به دبیر معروف استدر اوایل قرن پنجم هجری ضمن مرمت بقعه در کنار حرم مطهر مسجدی بنام بالاسر را بنا کرد که یادگار دوره غزنویان است. نقاره خانه نیز یکی دیگر از اماکن مهم و تاریخی حرم مطهر است در حال حاضر در ایوان شرقی صحن انقلاب قرار دارد. در واقع نقاره زنی در دوره غزنویان مرسوم شد و بعد از آن ادامه یافت.

سلجوقیان: اولین گنبد بر روی بقعه در این دوره ساخته شد. این گنبد بزرگ و زیبا که بر روی حرم واقع شده است نماد شاخص و مظهر مشهد مقدس با شمار می رود. ارتفاع این گنبد 20.31 متر است. کتیبه ای دور این گنبد به خط علیرضا عباسی وجود دارد. نخستین گنبد توسط سلطان سنجر سلجوقی و با همت وزیرش شرف الدین قمی بر بالای مضجع شریف نهاده شد.

خوارزمشاهیان: در این دوره کاشیکاری در اوج قرار داشت. ازاره حرم در اوایل قرن هفتم هجری قمری با کاشی های سنجری تزئین شد. همچنین اطراف در پیش روی مبارک، در ضلع شمالی رواق دارالحفاظ مزین به کتیبه ای با کاشی چینی مانند ممتاز است. نام و نسب امام رضا تا حضرت علی در این کتیبه به خط ثلث برجسته مکتوب شده است.

تیموریان: در این دوره اوج هنر معماری به چشم می خورد. آثار مهم این دوره عبارتند از مسجد گوهرشاد در جنوب حرم مطهر و دو رواق دالسیاده و دارالحفاظ ، مدرسه پریزاد، مدرسه دودرب و مدرسه سابق بالاسر و ضلع جنوبی صحن انقلاب.

عهد صفوی: این دوره نیز دوره مهمی به لحاظ تاریخ معماری است. چراکه طلاکاری گنبد و گلدسته، ساخت اولین ضریح مرقد منور، رواق های توحیدخانه، گنبد الله وردی خان، و گنبد حاتم خانی به این دوره مربوط می شود. در زمان شاه عباس صحن انقلاب وسعت یافت و اضلاع غربی، شرقی و شمالی آن با ایوان ها و حجره ها ساخته شد و شاه عباس دوم به تعمیر و کاشیکاری آن پرداخت.

افشاریه: سقاخانه ای مطلا در زمان نادرشاه افشار در وسط صحن انقلاب ساخته شد که به سقاخانه نادری مشهور است.

دوره قاجاریه: صحن ازادی در این دوره بنا شده و به طلا آراسته و به ایوان ناصری معروف شده است. این صحن به کاشیکاری و تزئینات مزین شد. همچنین در این دوره روضه منوره ، رواق های توحیدخانه، دارالحفاظ و دارالسیاده آینه کاری شدند.

انقلاب اسلامی : بعد از انقلاب اسلامی به همت آستان قدس رضوی فضاهای زیارتی، فرهنگی و خدماتی در اطراف حرم به سرعت بسط و گسترش یافت.به گونه ای که در سال های اخیر، حجم عملیات اجرایی بیش از 5 برابر بناهای قبل از انقلاب است.

بنیانگذار و بانی

با توجه به شواهد و قراین تاریخی بوبکر شهمرد ، از پیشکاران نوح بی منصور سامانی شهادتگاه امام رضا را آباد کرد و بعد از آن در دوره های بعدی تویط حکمرانان مختلف بسط و گسترش یافت.

اهمیت ملی و جهانی

این حرم در سال 1310 شمسی در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

جاذبه های گردشگری مجاور این مکان

مسجد گوهرشاد در 1 کیلومتری، آرامگاه نادرشاه افشار و باغ موزه نادری در 2 کیلومتری، مقبره پیرپالان دور، گنبد سبز و خانه ملک در 3 کیلومتری این مکان قرار دارد.