ارگ علیشاه

محل استقرار

ارگ علیشاه در مرکز شهر تبریز در ضلع جنوبی تقاطع خیابان امام خمینی و فردوسی قرار دارد.

پیشینه تاریخی

ارگ علیشاه که یکی از دیوارهای بلند کشور و نماد شهر تبریز است، در فواصل سالهای 716 تا 724 ه.ق. ه به همت تاج الدین علیشاه جیلان تبریزی وزیر اولجایتو و بهادر خان از ایلخانان مغول و نیز به دست معماری به نام استاد فلکی تبریزی ساخته شد. امروزه تنها بخشي از ديوارهاي عظيم و محراب بسيار بلند شبستان جنوبي اين بنا برجاي مانده است كه خود مويد شكوه و آباداني آن در گذشته است.حمدالله مستوفي، مورخ قرن هشتم هجري درباره بناي ارگ مي نويسد: خواجه تاج الدين عليشاه جيلاني در تبريز و در خارج محله نارميان، مسجد جامع بزرگي ساخته كه صحنش 200گز در 200گز و در صفحه اي بزرگ، كه از ايوان كسري به مداين بزرگ تر است، در آن مسجد انواع تكلفات به تقديم رسانيده اند و سنگ مرمر بي مقياس در او به كار برده و شرح آن را زماني بسيار بايد .

ژان شاردن، جواهرفروش و سياح فرانسوي نيز درباره بنا چنين مي گويد: تعداد مساجد تبريز 250است، مسجد علي شاه عظيم ترين و بزرگترين آنها در اثر چندين زلزله مخوف و ويرانگر تقريباً مخروبه شده است. قسمت هاي سفلي كه به گزاردن نماز مردم اختصاص دارد و مناره آن را كه بسيار رفيع و بلند است، مرمت كرده اند. هنگام ورود از ايوان نخستين اثري كه از دور مشاهده مي شود، همين مناره است، 400سال مي شود كه اين مسجد را خواجه علي شاه بنا كرده است. مشاراليه صدراعظم غازان خان شاه ايران كه مقر سلطنتش تبريز بود در همان جا نيز به خاك سپرده شده است و هنوز هم مقبره وي در زير يك منار نيمه مخروبه عظيمي كه به نام او، منار غازان خان ناميده مي شود، مشهود است .

سبک معماری

سبک معماری این بنا به شیئه اذری و معمار آن استاد فلکی تبریزی است. ديوارهاي موجود در حقيقت تشكيل دهنده ايوان طاق پوش و حمال طاقي استوانه اي عظيمي بوده است كه فضاي به وجود آمده به عنوان شبستان و عنصر اصلي مسجد عليشاه به شمار مي رفته است. بقاياي موجود بنا، حكايت از يك ايوان به عرض 30 در 15متر و جرز و ديوارهاي كناري به ضخامت 40 در 10متر و پي ها و فونداسيوني ژرف و حجيم متناسب سازه هاي فوقاني و ارتفاع احتمالي بنا تا خط آغاز طاق استوانه اي 25متر بوده است و به اعتقاد استاد جمال ترابي طباطبائي پدر سكه شناسي ايران اين جرزها مجوف بوده و فضاي خالي داخل ديوارهاي قطور ارك (در رديفهاي متعدد افقي و عمودي) به وسيله طاقهاي ضربي پوشانده شده و در عصر قاجار نيز به عنوان انبار غله مورد استفاده قرار مي گرفته است .

اين ابتكار عمل فني به نوعي در بناهاي تاريخي ايران چون: گنبد سلطانيه و پل دختر ميانه نيز به كار رفته و علاوه بر سبك وزن سازه ها و صرفه جويي در مصالح و نيروي كار، موجب كاهش وزن بارهاي مرده و افزايش استحكام عمومي سازه هاي بنا مي شود .

بنیانگذار و بانی

مسجد علیشاه توسط خواجه تاج الدین علیشاه بنا شد و متاسفانه بنا بر اثر زمین لرزه و گذشت زمان تخریب شده است.

اهمیت ملی و جهانی

ارگ علیشاه و محوطه باستانی آن در 15 در 1310 به شماره 170 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

جاذبه های گردشگری مجاور این مکان

مسجد کبود، موزه و خانه استاد شهریار در 1 کیلومتری و مقبره الشعرا و بازار تبریز در 3 کیلومتری این مکان قرار دارد.